Aantekeningen over Joe Sacco 3

In zijn voorwoord schrijft Christopher Hitchens: "Maar zelfs op van die middeleeuwse schilderijen waarop ineenstorting, paniek en waanzin worden getoond, ziet men aan de zijlijn vaak een randfiguur, een persoon die misschien hoopt dat hij dit verhaal kan optekenen, de slachtpartij kan overleven en de samenleving opnieuw zal kunnen opbouwen. We zouden hem de tekenaar van de moraliteit kunnen noemen, in ieder geval voorlopg, en dankbaar moeten zijn voor kleine tekeningen van hoop."

Aantekeningen over Joe Sacco 2

Net als de meeste andere autobiografische tekenaars heeft Joe Sacco in zijn strips van zichzelf een poppetje gemaakt, een herkenbaar - leesbaar - figuurtje wiens belangrijkste kenmerk zijn bril-met-lege-glazen is.

Dit figuurtje is een 'avatar' - een stand-in voor de tekenaar. De lege ogen geven suggereren dat hij lijkt op een shifter, een persoonlijk voornaamwoord. Sacco wisselt deze scenes in de 'derde persoon,' waarbij hij zichzelf opvallend vaak in de marge van de tekeningen afbeeldt, met momenten in de 'eerste (of tweede) persoon,' waarin hij wordt aangesproken door personages die getuigen en die daardoor a.h.w. de camera in lijken te kijken. Soms gaat dit gepaard met 'captions' die vanuit een ander moment in de tijd terug lijken te kijken op de gebeurtenissen.

Op deze momenten lijkt Sacco ook heel duidelijk zijn aanwezigheid te onderstrepen. Hij geeft aan dat de getuigenissen aan hem zijn gedaan. En ook in de geschiedenis van "Safe Area Gorazde" speelt zijn aanwezigheid een sleutelrol. Steeds benadrukt hij hoe hij voor de inwoners van Gorazde een 'vertegenwoordiger van het westen' is - een figuur waarop zijn hun hoop, angsten en verlangens projecteren. Hierdoor is hij ongekend geliefd, maar daardoor lijkt het of hij ook een bepaald type getuigenissen lospeutert van de Bosniers. Of liever: de specifieke inflectie van de getuigenissen is gekleurd door de intersubjectieve situatie waarin ze gedaan zijn: ze hebben een specifieke 'structure of address,' - eentje waarbij de getuigenis niet zozeer gericht is aan Sacco, maar Sacco als 'vertegenwoordiger' (met blanco ogen) van iets, waardoor wij (lezers in het westen) ook indirect de aangesprokenen zijn van het boek.

Door de kadrering markeert hij bovendien het verschil tussen tekeningen die door hem gefocaliseerd zijn (i.e. dingen die hij met eigen ogen heeft gezien) en visualiseringen van verhalen die hij gehoord heeft (d.w.z. beelden waar de focalisatie dubbelzinnig van is, en waarmee hij a.h.w. zijn visie op de beleving van een ander weergeeft). Deze laatste beelden hebben zwarte gutters.

Aantekeningen over Joe Sacco 1

Centraal in de stripjournalistiek van Joe Sacco staat vaak een plaats - of liever een 'zone': Palestina, Gorazde, etc.

In "Moslimenclave Gorazde" gaat het om de Bosnische Stad Gorazde, omsingeld door Servische troepen, beschermd door VN soldaten, waar Sacco zich tijdelijk vestigt als journalist-tekenaar. De ruimte speelt een sleutelrol in de strip. Grote paginas die een overzicht van de omgeving geven wisselen af met pagina's waarbij personages aan het woord zijn, vaak als 'cut-ins' bij de grotere pagina's. De logica van deze pagina's is ruimtelijk - misschien zelfs cartografisch. Een ruimtelijk beeld wordt gecombineerd met verhalen.

Deze pagina's lijken te verschillen van de meer traditionele pagina's met 'strips,' waarin de opvolging eerder temporeel lijkt.

Daarnaast bevat het vele kaartjes, en 'talking heads' van personages die een verhaal vertellen terwijl ze rondleiden, of wijzen op elementen in de achtergrond. M.a.w. de 'overgangen' tussen plaatjes (en tussen narratieve niveau's (van vertelling naar ingebedde vertelling) is vaak ruimtelijk, en gaat vaak via een (letterlijke) index: een vinger die wijst.

Binnen die ruimte beeldt Sacco zichzelf als als poppetje dat rondegeleid wordt en kijkt. De grote, oogloze brillenglazen geven daarbij aan dat hij in eerste instantie een kijker is, het stukje witgelaten papier waarop de wereld geprojecteerd wordt.