Animatie en Animisme

William Connolly's Stormy Weather suggereert dat er in de Europese cultuur een 'minor' traditie bestaat van 'pagan thought,' waarin a.h.w. op een niet-Cartesiaanse manier wordt nagedacht over de relatie mens-natuur. Hij stelt voor om bij deze 'lived cosmologies' (en bij andere Pagan cosmologies) te rade te gaan in een poging om de 'climate castrophe' het hoofd te bieden. Ik dacht: vooral in populaire cultuur bestaan er tradities die 'pagan' zijn, en die vaak extra-juridisch van aard zijn, of zelfs contra-juridisch. Vaak wordt de 'lived cosmology' niet zozeer uitgedrukt in taal (in een grammaticaal apparaat waarin het moeilijk is te spreken zonder het 'ik' af te scheiden van de wereld). Maar in 'noise' of in (geanimeerd) beeld. Bijvoorbeeld: Black Metal. Expliciet Pagan, duidelijk uitgaande vanuit een verbintenis met het Aardse (de Chtonic), maar ook vanuit 'noise' - een stem die niet gearticuleerd is, en vanuit een lichaam klinkt. Ander voorbeeld: Miyazake's films. Geinspireerd door het animisme van Shinto. Maar de link leggend tussen animatie en animisme. Of zelfs Pokemon. Beiden zijn niet-Christelijk, en daarom beschouwd als gevaarlijk, in het geval van Anime o.a. door Christelijke groepen, die zich zorgen maken dat westerse kinderen opgroeien met fundamenteel onchristelijke, animitische popcultuur.

Klimaatanimatie en -strip.

Lieke Marsman's Het Tegenovergestelde van een Mens eindigt met een snelle weergave van OOO, vermengd met een soort klimaatproblematiek. Ze beschrijft hoe bijvoorbeeld Quentin Meillassoux ons uitnodigt om na te dneken over the Great Outdoors, een wereld die niet alleen zonder mensen is, maar die ook niet waargenomen is door mensen, een 'ongefilterde wereld.' Ze stelt dat Alan Weisman's boek The World Without Us een voorbeeld is van de aarde waaruit de mensheid ineens is verdwenen. Het lijkt of de animatiefilm Flow zich afspeelt in een wereld zonder mensen. Het probeert in filmstijl ook een niet-antropomorfe blik op deze wereld te laten vallen, d.w.z. het zoekt naar een alternatief voor de humaniserende Hollywood stijl van continuiteitsmontage (pov shot, shot-tegenshot, suture) om zo een andere kijkhouding af te dwingen. (En deze houding lijkt die van een gamer, voor wie de wereld een op zichzelf staande entiteit is). Daarnaast zoekt het naar een manier om met het antropormorfisme van traditionale animatie af te stappen. Het feit dat dit niet lukt geeft aan hoe complex deze exercitie is. Met name in de franstalige wereld bestaat er ook een reeks van strips die de natuurlijk 'ongefocaliseerd' (of 'anders gefocaliseerd') willen afbeelden. Bijvoorbeeld in de strip van Davodeau en Rochette. Maar dit geldt ook voor sommig werk van Taniguchi.

Postuur

Een typisch Franse vraag is die over het proces van 'legitimisering' van de strip: de manier waarop het gaandeweg erkenning won als 'legitieme' kunstvorm. Hierover is in Frankrijk met name op Bourdieudiaanse wijze geschreven. Maar een begrip uit de Neerlandistiek zou hier ook bruikbaar kunnen zijn, namelijk het begrip van 'postuur.' Baetens suggereerde eens in zijn essay over Non-Fictie in de Cambridge Companion, dat het 'figuur' van Crumb een doorslaggevende rol heeft gespeeld in de ontwikkeling van de grafische roman. Ik denk dat Toonder een vergelijkbare rol heeft gespeeld in NL.

Toondertijd 1

Bladerend door Mette Peters' Meestal in het verborgene, over Nederlandse Animatie tijdens WW2, valt me op dat de Nederlandse animatie eigenlijk +/- is ontstaan tijdens WW2. De Toonderstudio's zijn niet alleen opgericht tijdens de bezetting, maar de esthetiek is ook verbonden met het Nazi-verlangen om te putten uit de 'typisch Dietse' traditie (vandaar dat projecten over Reynaert de Vos en over Tijl Uilenspiegel werden gestimuleerd). En ook de latere Toonderstrips worden gekenmerkt door een 'moderniteitskritiek,' die gemengd gaat met een zekere nostalgie voor een 'organische dorpsgemeenschap.' M.a.w. de antropomorfisering werkt anders dan in de Amerikaanse traditie. Het gaat eerder om de fantasie over een sprookjesdorp.

Leon Schlesinger / Animatie bij Warner Brothers

De grote (financiele) doorbraak van Warner Brothers kwam met de release van The Jazz Singer (Crossland, 1927), dat Vitaphone geluid gebruikte, en de oprichting van de animatieafdeling is daar indirect mee verbonden. Leon Schlesinger (1884-1949), die oorspronkelijk tussentitels maakte voor zwijgende films, had financieel bijgedragen aan de Jazz Singer. Schelesinger fasciliteerde het contact met Hugh Harman en Rudy Ising, die gebroken hadden met Disney (ten tijde van het Oswald schandaal). Harman en Ising wekte enige jaren voor Charles Mintz, en probeerden vervolgens Bosok aan de man te brengen, een vroege film die pionierde met geluid. De tweede Bosko film, Singin' in the Bathtub (1930) werd de eerste Looney Tunes film.

Grimace / Houding

In een uitzending van France Culture (https://www.radiofrance.fr/franceculture/podcasts/toute-une-vie/cabu-1938-2015-toujours-la-1801291) over Cabu hoor ik een fragment waarin hij zegt dat een karikaturist zich vooral richt op de 'Grimas' van zijn personage. (Dit is een mooie term, zie o.a. Lewis Caroll's 'lach zonder kat' - en Deleuze over de grimas. Interessant ook in verband met de opmerking van Boucq (Hier geciteerd: https://www.tcj.com/charlie-and-the-courtroom/) dat de rechtbankverslagen niet zozeer gezicht of blik willen vastleggen, maar de lichaamstaal. In de gebaren schuilt een houding. Waarin zit hem het verschil tussen de 'grimas' en de 'houding'?

Fantome / Bandard Fou (Moebius, Mandryka)

Tijdens de legendarische avond bij Gotlib thuis, waar hij, Mandryka, Moebius en Druillet Lacan's "Television" bekeken, ging het gesprek eerst over Le Fantome Bengale. Daarna ontwikkelde Moebius de Erectomaan en Mandryka Bitoniot.

Na uitgebreid gegrinnikt te hebben om het feit dat Lee Falk een stam pygmeeen de 'Bandar' noemt besluiten alleen een strip te tekenen rond een personage genaamd 'Bandard.' Uiteindelijk doen, zoals ik eerder schreef Moebius en Mandryka dat.

Volgens mij is het geen toeval dat zowel Mandryka als Moebius gehoor geven aan de opdracht. Zoals ik eerder schreef, Jean Giraud gebruikte het pseudonym 'Moebius' om aan te geven dat zijn tekeningen niet uit de buitenwereld kwamen, maar een binnenwereld probeerden af te beelden. Hoewel La Déviation zijn eerste strip in de Moebius stijl was, zou Le Bandard Fou zijn eerste Moebiusstrip van album lengte worden. En ook Mandryka zal zich later in "La Horde" gaan richten op het weergeven van dromen. Tekenen wordt een vorm van zelfanalyse. Lacan zou, overigens een toespeling maken op het tijdschrift bij de opening van zijn seminar op 17 mei 1977. Hij opent zijn seminar en zegt giechelend dat hij heeft ontdekt dat zijn 'teaching' - tot zijn vreugde - de Echo heeft gehaald, en vervolgt door twee regels te citeren: “Ça n’est pas plus compliqué que cela, la psychoanalyse; enfin ça, c’est la théorie de Lacan.” En vervolgens waarschuwt hij dat het een tijdschrit‘un peu porno’ is, maar desalniettemin denkt dat het een succes is ‘que j’aie réussi à pousser jusqu’au porno, c’est, c’est quand même ce qu’on appelle un succès." (Zie: )

Wat kunnen we leren uit deze mini-confrontatie tussen strip en psychoanalyse? Wat blijkt uit de giechel-sessies van Moebius en Mandryka enerzijds en Lacan zelf anderzijds, die desalniettemin ook serieus (of een succes) zijn? Wat voor kennis is hier ontstaan? En wat is de status van deze niet-serieuze stripkennis-van-psychoanalyse, die erkend is door Lacan - maar giechelend. Wat betekent het om het als een 'enseignement' erin slaagt om bijna tot de porno door te dringen - maar niet helemaal (het gaat om jusqu'eau). Wat voor 'succes' is dit? Wat bracht de psychoanalyse de strip? (Ik denk: een beweging naar binnen) Maar ook, wat leert de strip - de bijna-pornografische strip - de psychoanalyse (ik denk: het poppetje). (Zie Daniel Pizzoli, Mœbius Métamorphe, Daniel Pizzoli. Parijs: Les Humanoïdes Associés, 2021. p 63). De andere aanwezigen waren Gotlib (in wiens huist het plaatsvond) en Druillet. De documentaire, geregisseerd door Benoît Jacquot, werd in 1973 uitgezonden en in het Engels gepubliceerd als Television: A Challenge to the Psychoanalytic Establishment, ed. Joan Copjec. 1990. De avond eindigt in gegiechel om het feit dat de pygmeeen in de Phantom van Lee Falk in het Frans ‘Bandar’ heten, en de stripmakers besluiten elk een eigen ‘Bandard’ te tekenen. Alleen Moebius en Mandryka doen het ook. Moebius publiceert le Bandard Fou, en Mandryka Une rude journée our le bandard fou in nummer 11 van L’Echo, samen met een korte rubriek van Mandryka, getiteld, Les Avontures de Jacques Lacan. Mandryka zal later ook La Horde publiceren, ook in Les Échos, waarin hij begint aan zijn zelfanalyse. Lacan zou, overigens een toespeling maken op het tijdschrift bij de opening van zijn seminar op 17 mei 1977. Als zijn microfoon stoort vanwege een echo, stelt hij, grappend “Je recueille toujours soigneusement l’écho des savanes.. He starts by saying that he has noted – to his delight - his teaching has made it into l’Écho“Je ne vous en citerai que deux lignes: “Ça n’est pas plus compliqué que cela, la psychoanalyse; enfin ça, c’est la théorie de Lacan.” He continues to warn that the journal is ‘un peu porno’ but is quick to add that he thinks it is a grand success that he made it into porno ‘que j’aie réussi à pousser jusqu’au porno, c’est, c’est quand même ce qu’on appelle un succès.