zondag 16 april 2017

Uzumaki

Gelezen: Uzumaki, de verontrustende horror-Manga van Junji Ito over een stadje dat geobsedeerd raakt door spiralen.






Het knappe van de manga is dat de spiraalvorm zelf nergens voor lijkt te staan. Het representeert niks, maar het is een pure vorm die vanwege zijn 'op-ed' effect de kijker naar binnen lijkt te zuigen, alsof de lijn een partituur is voor de ogen, en een oogbeweging oplegt dat een hypnotiserend effect heeft. Zo wordt de spiraal geïntroduceerd in het eerste hoofdstuk als een figuur dat de karakters lijkt te fixeren.


En natuurlijk is de spiraal in het striplexicon altijd een teken voor gekte, of het nou om het hoofd van Kapitein Haddock wordt geplaatst of in de ogen van Mr Fox. Spiralende ogen suggereren een binnenwaartse blik.


Met andere woorden, de spiraal staat voor de capaciteit van de lijntekening om de ogen te 'dirigeren' en daardoor het beeld te animeren. In het eerste gedeelte van Uzumaki wordt de obsessie met de spiraal ook expliciet gerelateerd aan het gevoel van draaiende ogen. 


En iets later lijkt de spiraal op een vorm die zich naar binnenwurm - als een visuele 'oorwurm'- maar via het oog.




(Het spiraal lijkt daarmee 'in lijn' met de ideeën van Hogarth, die in zijn 'line of beauty' niet zozeer de spiraal maar de 'golf' als centraal esthetisch principe neemt).  Hierdoor 'staat' de spiraal ook voor de capaciteit van de strip, die met lijntekeningen de lezer 'naar binnen' wil trekken (en dat geldt natuurlijk met name voor de traditie van de manga, die altijd meer gepreoccupeerd was met 'innerlijke' beelden). De lijntekening bevindt zich, aldus Hogarth (en Chris Ware) op de grens van het mentale beeld en het objectieve beeld. 

Vertigo

En natuurlijk is het Spiraal ook een terugkerend motief in Hitchcock's Vertigo, waar het voornamelijk terugkeert als stukjes 2D animatie die de film onderbreken en de 'ruimtelijke' continuïteit doorbreken. 

En in veel opzichten is Uzumaki natuurlijk een gloss op Vertigo, waarin de spiraal ook staat voor obsessie, en de link legt tussen de aanvallen van duizeligheid en de latere seksuele obsessie. 







En net als in Hitchcock's paranoide thriller wordt het in Uzumaki geleidelijk onduidelijk of de spiralen slechts bestaan in de blik van de geobsedeerde, of dat ze echt aanwezig zijn in de fictionele wereld. 

Duizeligheid

Duizeligheid is in zowel film als manga een centraal motief. Het gevoel van duizeling en hoogtevrees is natuurlijk een ervaring waarbij onze 'ruimtelijke coördinatie' faalt waardoor het gevoel van 'vallen' ook een vallen uit de wereld is, een soort binnenwaarts spiralende val. Duizeligheid wordt veroorzaakt door iets wat het 'innerlijke oor' wordt genoemd - en het gaat vaak gepaard met 'suizen.' Zoals Uzumaki laat zien, dit 'innerlijke oor' heeft ook een Spiraal-achtige vorm.



Maar wat mij fascineert in dit orgaan is het feit dat het 'innerlijke oor' (wordt het niet ook wel 'third ear' genoemd'?) een orgaan is dat op de grens tussen het lichaam en de buitenwereld lijkt te staan. Het is het orgaan waarin het lichaam 'meetrilt' met de wereld. Derrida heeft het beeld gebruikt in een reeks essay (waarin hij neologismen als Otobiografie en Timpaan gebruikt). 

Het lijkt erop dat Ito er hier op zinspeelt dat de 'spiraal' niet zozeer functioneert als een tekening (een weergave van een werkelijkheid) maar als een melodielijn, dat het 'innerlijke oor' raakt en naar binnenwurmt, het hoofd in, om daarin te blijven rondzingen. 


Eugene Thacker

In Tentacles Longer than the Night en In the Dust of this Planet bespreekt Eugene Thacker de manga kort. Hij heeft het er over hoe het spiraal, als wiskundig figuur een andere ontologische status heeft dan de afbeelding. Een mathematische figuur 'spiegelt' niets. Een tekening van een driehoek is geen afbeelding van een driehoek maar een weergave van het 'ideaal' van een driehoek. Dit 'ideaal' is een wiskundig ideaal - de afbeelding is dus als het ware abstract. 

Vertelstructuur
(En natuurlijk heeft de strip zelf ook een spiralende structuur, waarbij het einde teruggrijpt op het begin)

Geen opmerkingen:

Een reactie posten