De kop roept natuurlijk de discussie omtrent Lee's omstreden claim de 'bedenker' te zijn van praktisch het hele Marvel Universum - Spiderman, Hulk, Iron Man, Fantastic Four, X-Men, Dr. Strange, etc. - een claim die in de rechtszaal is aangevochten is door tekenaars als Ditko, Kirby (en gedeeltelijk door de rechters erkend is) en die in de stripwereld nog steeds tot verhitte discussies leidt.
.De morele en juridische toon waarop deze discussie gevoerd wordt verhult dat 'de zaak' Lee ook licht werpt op iets interessants: 'auteurschap' in de stripwereld. Vooral de Amerikaanse strips zijn het product van studio's, van samenwerking, van copy-right. De bedrijven werken soms met
met 'uber-auteurs,' zoals 'Disney' waaronder 'auteurs' werken die een eigen stempel op de studio-stijl drukken (Barks, Jippes, Italo-Disney), of Karen Bergel van Vertigo.
Met 'Marvel' is de situatie nog wat complexer. Lee was in de klassieke niet alleen de 'scenarist' en bedenker van het Marvel Universum, maar in de 'epiteksten' van de Marvel Comics uit de jaren zestig en zeventig presenteert hij zichzelf ook aan de lezers, en hij spreekt ze aan op een zelfbewuste en ironische manier (vergelijkbaar met de manier waarop EC de lezers aansprak, en vergelijkbaar, wellicht, met de zelfbewuste redactionele bijdragen van Spirou, zoals ze onder Yvan Delporte zijn ontwikkelt), met een reeks van catch phrases ('Exelcior!'). Lee is, zeg, iets tussen auteur en dompteur van het circus in. Zijn intro's spreken de lezer aan als 'hooggeëerd publiek' - maar zijn 'toon' is ook dezelfde 'stem' als die van de externe tekstverteller in de comics (Marvel Strips bevatten veel 'captions') die, gek genoeg een beetje klinkt zoals de stem van de hoofdpersonages (zoals de piekerende Spiderman), maar ook niet helemaal.... Als auteur lijkt Lee een buikspreker, of poppenkastspeler: hij 'vertolkt' stemmen, maar iedereen klinkt als hem.
Kort gezegd, het zou interessant zijn om de 'auteursfunctie' in strip te onderzoeken a.d.h.v. Stan Lee. Een startpunt zou kunnen zijn: zijn recente cameo's in de films in het Marvel Cinematic Universe, die altijd juichend wordt ontvangen door zijn jonge fans.
De cameo's van Lee doen natuurlijk meteen denken aan die waarmee Alfred Hitchcock zich tot herkenbaarste regisseur van Hollywood maakte. Maar, zoals Raymond Belour al aantoonde, Hitch's verschijningen moeten in verband gelezen worden met zijn ostentatieve stijl: de opvallende cameraposities en de terugkerende kadreringen, blikken in de camera, etc, waarmee Hitchcock duidelijke sporen van 'enuntiatie' toont: in een Hitchcock film is het duidelijk dat deze 'verteld' wordt. De MCU films lijken, op het eerste gezicht juist radicaal anders. Als iets de stijl van de films typeert dan is het wel een zekere 'blandness' (bijvoorbeeld ook in de muziek). De 'sterren' in het MCU zijn nooit de regisseurs, maar altijd de superhelden eerst, de acteurs die ze spelen tweetst en Stan Lee derdst.
Toch probeert de MCU haar films wel degelijk een zekere zweem van 'auteursheid' te geven, en dit betreft niet zozeer de 'enuntiatie' in de traditioneel filmtheoretische betekenis van het woord, maar de 'toon' van de films. De herkenbare, en licht ouderwetse 'wise-cracking' die we herkennen van het persona van Lee, en ook de inside jokes. De 'structure of address' van de oude strips blijft gehandhaafd, in de meest geliefde MCU films. Hierdoor zijn de films nooit helemaal 'serieus,' (zoals Batman), maar ze vervallen ook nooit volledig in camp (zoals Batman). De 'toon' van de films is serieus-speels, volwassen-jeugdig, op een speelsheid die past bij adolescenten. Deze toon houdt de films leuk en is verankerd in de persona van Stan Lee - zijn cameo houdt het universum straight, zodat het niet kantelt in camp, of in almachtsfantasie. Dit betekent, inderdaad, zoals de Onion al kopte, dat de belangrijkste creatie van Stan Lee Stan Lee zelf was.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten